[rozmowa o wydarzeniu] Krzysztof Skiba: Satyra to płuca demokracji

Krzysztof Skiba, szerszej publiczności dał się poznać jako lider legendarnego już zespołu Big Cyc, z którym koncertuje już od ponad 30 lat. Pewnie wielu fanów grupy pamięta słynną "Makumbę". Od początku kariery zawodowej artysta angażował się również w sprawy społeczne, walcząc z sytuacją polityczną ówczesnej Polski. Obecnie również znany jest ze swojego okraszonego satyrą humoru, pokazywania Polakom rzeczywistości z własnej perspektywy. Skiba opowiada mi, czym różni się satyra od komizmu, o tym, czy cenzura w żartach powinna mieć miejsce. Zdradza, co robi w czasie narodowej kwarantanny oraz coś, czego nie wiedział do tej pory nikt. Zresztą sami się przekonacie. Zapraszam na niezwykle ciekawą, a zarazem zabawną rozmowę z jedną z najbarwniejszych postaci polskiej sceny rozrywkowej. Mam nadzieję, że ubawicie się tak samo, jak ja. 

Czym obecnie zajmuje się satyryk Krzysztof Skiba? 

Krzysztof Skiba: Kończę kilka swoich pomysłów literackich. Na finiszu jest książka z felietonami pod tytułem "Polska bez gaci". Trochę muszę jeszcze popracować nad zbiorem moich opowiadań satyrycznych pod tytułem "Kobiety są naiwne". To książki – mówiąc nieładnie – "rozgrzebane" jak mieszkanie po policyjnej rewizji. Jeżdżąc ciągle w trasy, nie miałem sposobności ich ukończenia. Teraz gdy branża koncertowa nadal tkwi w zamrożeniu, mam wreszcie czas, by się nad nimi twórczo pochylić. Stan pandemii zaowocował także nowymi piosenkami. Wspólnie z gitarzystą Jackiem Telusem nagrałem nową solową płytę pod tytułem "Kabaret Polska. Piosenki z czasów zarazy". To taka kronika muzyczna ostatnich miesięcy. Epidemia na wesoło. Są tam piosenki o kwarantannie, o wlepieniu mandatów za spacer w parku czy o tym, że niektórym z nas głowę mebluje telewizja. 

Skiba, jakiego nie znamy. Czy jest coś, co zechciałby Pan o sobie powiedzieć, a czego nie wiedzą inni? 

Czytelnicy pewnie tego nie wiedzą, ale postanowiłem pokonać wirusa zdrowym stylem życia. Od czterech miesięcy odżywiam się bardzo zdrowo i nie piję alkoholu, co zaowocowało zrzuceniem zbędnych 18 kilogramów. 

Czy prywatnie jest Pan realistą, pesymistą, czy raczej optymistą? 

Jestem nieuleczalnym optymistą. Dostałem kiedyś nawet nagrodę na Festiwalu Optymistów. Urodziłem się siódmego lipca, wiec mam dwie siódemki w dacie urodzin, gdyż lipiec to siódmy miesiąc, a jak powszechnie wiadomo, cyfra siedem jest uważana za szczęśliwą. Trudno w tej sytuacji nie być optymistą. 

Jest Pan człowiekiem wyjątkowo zaangażowanym w tematy społeczne. Co obecnie Pana irytuje? Co by Pan zmienił, aby nam Polakom żyło się lepiej? 

Od zawsze irytuje mnie biurokracja. Gdy chce się załatwić najprostszą sprawę, trzeba mieć u nas pieczątki, zezwolenia, czekać na decyzje i zgody. Mam domek nad jeziorem. Moja działka przylega do linii brzegowej wody. Aby legalnie zbudować mały trzymetrowy pomost na własnej działce, musiałem przez ponad rok starać się o zezwolenia z urzędów zawiadujących gospodarką wodną. Dla urzędników te kilka desek oznaczało, jakbym stawiał wielki most na Wiśle. Oczywiście nikt z całej okolicy nie starał się o takie zezwolenie. Wszyscy mają pomosty postawione bez zezwoleń, ponieważ szkoda im życia i zdrowia na łażenie po urzędnikach. Z racji tego, że ja jako jedyny mam legalny pomost, więc ponoszę z tego tytułu liczne opłaty, a także mam kontrole czy deski są równo wbite. Jestem po prostu frajerem. Dziewięćdziesiąt procent Polaków wie, że wiele z tych zarządzeń, rozporządzeń i przepisów to tzw. martwe prawo i się do nich nie stosuje. Nie ma się czemu dziwić. Przykład idzie z góry. Mamy np. bardzo ładną Ustawę o Radiofonii i Telewizji, która jest notorycznie łamana przez TVP. Mamy bardzo demokratyczną i wolnościową Konstytucję, którą systematycznie łamią przedstawiciele władz. Przy takiej postawie nikt nie traktuje poważnie ani przepisów, ani państwa, w którym żyjemy. Spora część obywateli ma wrażenie, że zbudowane przez polityków państwo działa przeciwko nim. 

Mamy teraz dość trudny czas – pandemia nie ustępuje, a raczej nabiera rozpędu. Jak to wpłynie Pana zdaniem na ludzi? Jakie będą skutki kwarantanny społecznej według Pana? 

Wielu ludzi poradziło sobie z nową sytuacją. Myślę, że wbrew pozorom znosimy te rygorystyczne warunki w miarę dzielnie. Niestety lock down będzie miał katastrofalne skutki dla gospodarki. Już dziś pada wiele firm, ponieważ przedsiębiorcy nie dali rady utrzymać biznesu w warunkach zamrożenia gospodarki. Moja branża jest w dramatycznej sytuacji, gdyż nadal nie możemy robić normalnych imprez i koncertów. Świat muzyczny to nie tylko gwiazdy. To także nasze zaplecze techniczne, czyli ekipa od nagłośnienia, oświetlenia, akustycy, realizatorzy dźwięku, organizatorzy koncertu. Cała ekipa zespołu Big Cyc to 11 osób. 

Co więc Krzysztof Skiba robi w czasie pandemii? 

Jestem bardzo aktywny na wielu frontach. Oprócz pisania felietonów i nowych piosenek rozwijam także swój kanał satyryczny na YouTube Krzysztof Skiba Katapulta TV. Nagrywam na nim skecze i żarty, które komentują bieżące wydarzenia. Pokazuję Polskę i nas wszystkich w krzywym zwierciadle. 

Nasza wolność społeczna została niejako ograniczona. Czy teraz Polacy lepiej zrozumieją jej znaczenie? A jak Pan definiuje wolność? 

Wolność to stan umysłu. Można być wolnym, siedząc w więzieniu, a można być niewolnikiem, będąc teoretycznie na wolności i gapiąc się w telewizor. Wolność to także świadomość i odpowiedzialność. Nie wszystkim wolność jest potrzebna. Wielu jej nie docenia. Są tacy, którzy świetnie czują się w sytuacji, gdy mogą się podporządkować rozkazom. Wolność nie jest łatwa. Będąc prawdziwe wolnym, musimy sami podejmować decyzje. Przez lata nie mieliśmy tej wolności za wiele i niektórzy do tego przywykli. Są osoby, które nie radzą sobie z wolnością. Chcą, żeby za nich wszystko zrobiono. 

Po co ludziom potrzebna satyra? Czemu ma służyć? Zmienianiu rzeczywistości czy dawaniu przyjemności? 

Satyra to płuca demokracji. Tylko w krajach totalitarnych satyra jest zakazana. Satyra potrafi być zabawna, ale może też być gorzka jak piołun, a nawet smutna. Satyra kpi z absurdów życia i analizuje rzeczywistość z perspektywy krytyki społecznej. Idealny przykład to twórczość Mikołaja Gogola i choćby jego słynna sztuka "Rewizor", która do dziś bawi i śmieszy, ale też przeraża swym bezkompromisowym opisem zakłamania oraz korupcji. To sztuka uniwersalna – to, co dzieje się w małym, rosyjskim miasteczku na prowincji za czasów cara, pasuje do wielu dzisiejszych małych miasteczek np. w Polsce. 

Jaka jest różnica między komikiem a satyrykiem? 

Satyra to pojęcie o wiele szersze niż komizm. Jeśli w filmie "Generał" z czasów kina niemego widzimy, jak genialny komik Buster Keaton siada przypadkowo na ramieniu olbrzymiego koła parowozu, gdyż jest przekonany, że to ławka i w pewnym momencie parowóz powoli rusza, porywając ze sobą aktora, to jest to czysty komizm. 

Natomiast gdy Charlie Chaplin ucharakteryzowany na Hitlera w filmie "Dyktator" tańczy z globusem i owija sobie świat wokół palca, to jest to satyra. Scena śmieszna, ale będąca celną diagnozą planów, a także marzeń Hitlera i ówczesnej sytuacji politycznej. 

Komik może być satyrykiem, a satyryk komikiem. Warto jednak pamiętać, że komizm to czysty żart dla żartu, czyli Flip i Flap, którzy wywalają się na skórce od banana czy bracia Marx robiący miny w filmie "Kacza Zupa". Satyra to też żarty, ale połączone z krytyką społeczną, napiętnowaniem nagannych postaw, kpinami ze świata polityki. 

Czy Polacy mają poczucie humoru? Z czego się najczęściej śmieją, bo mam wrażenie, że z siebie nie potrafią? 

Polacy uwielbiają się śmiać. Najczęściej bawi nas samo życie, relacje damsko-męskie, nieporozumienia rodzinne, zapaść służby zdrowia, horror ciągle "reformowanych" szkół, fanatycy religijni, głupie gwiazdy z Pudelka czy policjanci z drogówki. Rzadziej śmiejemy się z polityków, ponieważ polityki mamy powyżej dziurek w nosie i w głowie. Często śmiejemy się z innych. Dziwaków, jąkałów czy garbatych. Wiele żartów opiera się na stereotypach. Te dowcipy o blondynkach, teściowej czy Chucku Norisie to są kalki dowcipów, które krążą po świecie. Zwykle też śmiejemy się z sąsiadów. Polacy zawsze śmiali się z Niemców i Rosjan. Szwedzi śmieją się z Finów, a Norwedzy ze Szwedów. Anglicy śmieją się ze Szkotów, a Amerykanie z Kanadyjczyków. Śmiech jest bardzo ważny, ponieważ przedłuża życie. Śmiech potrafi też oswoić problemy życiowe i kryzysy. Jego rola w życiu jest więc fundamentalna. Niektórzy filozofowie twierdzą nawet, że całe życie człowieka to jest żart.

I kto wie, czy nie mają racji. Z siebie śmiać się jest najtrudniej. Dla wielu to niewykonalne. 

A z czego najczęściej śmieje się Krzysztof Skiba? Co go denerwuje? 

Mnie bawi nabzdyczenie się i napompowana powaga. Im ktoś bardziej chce być ważny i poważny, tym jest śmieszniejszy. Humor to cecha ludzi inteligentnych i nie każdy potrafi się śmiać z siebie. Wielu nie dostrzega własnej śmieszności, nawet gdy pęknie im guma od majtek lub gdy próbują włożyć kalesony przez głowę. Często im wyższe stanowisko, tym większa potrzeba udawania, że jest się poważnym. Biskup Edward Janiak doktor teologii moralnej taki był poważny i tak się pryncypialnie wypowiadał, grzmiąc na ogólne zepsucie, aby potem okazało się, że krył księży pedofilii w podległych mu parafiach, a sam wylądował w szpitalu z fantastyczną ilością alkoholu w organizmie (3,5 promila, czyli był nawalony jak odrzutowiec) i tym czynem pobił rekord światowy wśród biskupów. 

Wiele gwiazd show-biznesu to ludzie, którzy dzięki jakiejś przebojowej piosence nagle stali się popularni. W samej popularności nie ma nic złego, ale osoby, które katapultowały się w przestrzeń powszechnej rozpoznawalności, nagle zaczynają udawać, że im słońce z tyłka świeci i że pozjadały rozumy. Mając siano w głowie wymieszane z błotem, nagle zaczynają wypowiadać się na temat fizyki kwantowej, zbiorów rzepaku na Kujawach i Poetyki Arystotelesa. Takie sytuacje mnie bawią. 

Teraz to mnie Pan porządnie rozbawił. Dziękuję bardzo, bo podobno łatwiej jest ludzi zasmucić niż rozbawić? Dlaczego tak jest? Czy chodzi o naturalną skłonność ludzi do współczucia, okazania litości? A może jeszcze o coś innego? 

W USA badano kiedyś reakcje ludzi na piosenki i okazało się, że bardziej lubimy piosenki smutne niż wesołe. To nie dotyczy tylko Amerykanów, ale także Polaków i wszystkich ludzi na planecie. Bardziej działają na nas takie jesienne emocje, czyli smutek, nostalgia, melancholia. W kontekście tych badań wychodzi na to, że wymyślanie żartów to bardzo ciężka robota. Brytyjski aktor komediowy Michael Palin, znany ze słynnego serialu "Latający Cyrk Monty Pythona", przyrównał wymyślanie żartów do pracy górnika w kopalni. No cóż, Polscy-komicy też nie mają łatwo. 

Gdzie jest granica między satyrą a kabaretem. Czy to jest tak, że faktycznie dziś już można się śmiać ze wszystkiego, z każdego? Czy istnieją w dzisiejszych czasach jakieś granice moralne, etyczne? 

W stand-up comedy, który czasem uprawiam, nie ma żadnych granic. Można śmiać się ze wszystkiego. Nie obowiązuje żadna cenzura. To oczywiście taka konwencja i trzeba mieć świadomość, czym to grozi, gdy idzie się na takie występy. Brałem udział w kilku roastach, czyli takim zbiorowym żartowaniu z bohatera wieczoru, więc tam naprawdę bywało ostro i po bandzie. Zawsze jednak podajemy sobie po występie wszyscy ręce. To znak, że te żarty nie są na serio. To inaczej niż w polityce. Oni tam chcą się wzajemnie pozjadać. Na scenie każdy żart, nawet najostrzejszy i najbardziej śliski, to tylko takie niewinne mruganie okiem do widowni. 

Wobec tego, czy satyryk taki jak Pan potrafi nałożyć na siebie cenzurę? 

Są żarty, których nie lubię i których bym nie powiedział na scenie. Czasem nie tyle cenzura, ile dobry smak są wskazane, a nawet konieczne, by wyrzucać z programu słabe żarty lub tandetne. Z poczuciem humoru to jest jednak bardzo indywidualna sprawa. Jednych śmieszą żarty o blondynkach, a innych irytują. Ja nie przepadam, np. za żartami o bacy, choć i w tej serii są perełki. Nie specjalnie bawią mnie też żarty rasistowskie czy te o obozach koncentracyjnych. Jednak, aby dodać nieco pikanterii, powiem, że jest cała seria żartów mocno makabrycznych, które są zabawne, ale nie nadają się na scenę. Co innego wygłupy w wąskim zaufanym gronie przyjaciół, a co innego mówienie do szerokiej widowni. Należy rozróżniać te sprawy. 

A co z funkcją edukacyjną? Nadal można ją odnaleźć w satyrze? 

W czasach PRL-u był spory nacisk, aby satyra piętnowała niektóre zjawiska. Ten nurt można nazwać edukacyjnym. Biczem satyry chłostano wówczas bumelantów, pijaków czy tzw. niebieskie ptaki, które niezbyt ochoczo przykładały się do budowy socjalistycznej ojczyzny. Kpino z amerykańskich szpiegów, którzy za pieniądze rzekomo rozrzucali po polach stonkę ziemniaczaną. Satyra miała pozytywnie edukować, ale w określonych ramach. Dbano, by ostrze krytyki nie było skierowane w stronę władzy. Dziś satyra też jest wykorzystywana w walce politycznej, ale nikt nie używa jej w walce z leniwym kelnerem. W Ameryce i Anglii odkryłem ciekawych komików, którzy specjalizują się w żartach ekonomicznych. Celnie wyśmiewają na przykład reklamy usług bankowych. Żeby te żarty śmieszyły, jest potrzebna pewna wiedza z ekonomii. W Polsce tego rodzaju dowcipy byłyby bez szans. 

U nas ludzie mają problem nawet z liczeniem własnych pieniędzy czy zrozumieniem prognozy pogody.     

Która grupa społeczna jest przez Pana uznana za najlepszy materiał satyryczny? Politycy, celebryci czy może raczej jeszcze inne osoby? 

Każda grupa zawodowa może być obiektem żartów. Nawet o najnudniejszym zawodzie świata, jakim z pewnością jest aktor filmów porno dla niewidomych, można wymyślić dobry dowcip. Najlepszym materiałem dla satyryka jest zawsze osoba o ograniczonych horyzontach. 

Spytam teraz na przekór, czy uważa Pan, że satyrę wykorzystują też politycy w walce o władze? 

Politycy ostatnio zabierają komikom chleb, ponieważ mówiąc coś na serio, wygłaszając mowy i ogłaszając programy o milionie aut elektrycznych, bywają śmieszniejsi od nas. Satyrę wykorzystują raczej nie oni sami, lecz ich grupy wsparcia, czyli np. sztaby wyborcze. Pan Duda opowiedział kiedyś na uroczystości w AGH dowcip o ludożercach i nie było to śmieszne. 

Internet pomaga satyrykom w dotarciu ze swoimi wystąpieniami do szerszego grona. Czy nie boi się Pan, że sytuacja wymyka się spod kontroli? W sieci ciągle funkcjonują jakieś żarty, karykatury czy memy. Gdzie jest granica między satyrą a zwykłym obrażaniem drugiego człowieka? 

Internet to żywioł i trudno to kontrolować. To także wielki śmietnik. Obok rzeczy wartościowych są tam także zwykłe śmieci. Tak samo jest z żartami. Istnieje sporo dobrych żartów, ale są też mocno obraźliwe. Prawdziwa satyra zawsze atakuje wielkich i sławnych, dużych i silnych, a staje po stronie zwykłego, szarego człowieka. Nie ma się co użalać nad politykami czy wielkimi gwiazdami ośmieszonymi w jakimś filmie, memie czy piosence. Sami podpisali na siebie wyrok, decydując się na taki zawód. Muszą być odporni na kpiny. Inaczej zwariują. 

Zdarzyła się Panu jakaś wpadka na scenie? 

Cała masa. Ja sam jestem jedną, wielką wpadką. Raz nawet spadłem ze sceny w trakcie koncertu zespołu Big Cyc, ponieważ myślałem, że scena jest dłuższa. 

Była też sytuacja, gdy dziewczyny ze szkoły policyjnej w Szczytnie, które były moją ochroną podczas dużego koncertu na Zamku w Szczytnie, przypięły mnie kajdankami do kaloryfera za sceną i zgubiły kluczyki, a ja nie mogłem wyjść, mimo że trzy razy mnie już zapowiedziano. 

Innym razem w Warszawie podczas koncertu sylwestrowego biegłem do publiczności i podczas transmisji na żywo wpadłem do kanału przygotowanego dla operatora kamery. Na szczęście kamerzyści pokazywali wówczas naszego perkusistę. 

Jaka jest przyszłość humoru? Jak będzie wyglądała satyra za kilka, kilkanaście lat? 

Nie mam kompletnie pojęcia. Mam tylko nadzieję, że nadal będzie nam się chciało żartować i nikt nam nie będzie tego utrudniał. 

Też mam taką nadzieję. Bardzo dziękuję za poświęcony mi czas i życzę powodzenia w realizowaniu planów zawodowych.

Rozmawiała

Fot.: Adam Polański

Chcesz podzielić się ciekawym newsem lub zaproponować temat do rozmowy albo żebym przeczytała i zrecenzowała Twoją książkę? Skontaktuj się ze mną, pisząc maila na adres: sylwia.cegiela@gmail.com.

Dziękuję, że przeczytałaś/eś ten artykuł do końca. Jeśli chcesz być na bieżąco z kolejnymi nowościami wydawniczymi lub ciekawymi historiami, zapraszam do mojego serwisu ponownie!

Publikacja objęta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i rozpowszechnianie tylko i wyłącznie za zgodą Autorki niniejszego portalu.